| Ver esta página en español | Chiwila' we wuj pa ch'ab'al K'iche' | Cheerilaq li hu a'in sa' aatinob'aal Q'eqchi' | View this page in English | Tkaʼyinxa A Lu' Toj Qqyol Mam |
TIQAMOLO’ QI’ XA XE PAJUN MOLAJ
Niqak’axaj re chab’al re’, jun anin niqatz’et chi yojoyox chi yojsamej. Janila’ jeb’el ok ri maya’ taq banob’el chupan ri qachab’el richin choj xtiqatz’et chi xtik’is roma ri historia. Ri qachab’el mayas man jun ta sipanik richin ri civilización ri q’axineq chik. Ri qachab’el y ri taq tzij y ri qacultura e k’es y e koj. Toq yojsamej chupan ri samaj richin ru kolik y digitalización richin ri maya’ taq chab’al, niqajikib’a chi ri qachab’al k’o chi xkek’ase’ chupan ri ruq’ijul ri ramaj jantape’. Toq niqaya’ kan ri qichinan roma ri sipanik richin ri qachab’al janila’ k’atzinel richin ri samaj re’ yix qapeyoj iwonojel richin titunu’ pe iwi’ qik’in richin nikakol ri qach’ab’al.
Utz ipetik chupan ri samaj richin ri rukolik y digitalización richin ri maya’ taq ch'ab’äl.
Nawajo' yach'on pe qik'in Tataqa pe’ jun correo electronico pa contact@mayanlanguages.wiki
CHOLAJEN
Takusaj ri enlaces ri ek’o pa xulan ri nub’ij chawe ri ru cholajen. Chuqa ko b’anel nawil tzij rik’in ri retal richin ri rukanoxik chupan ri menu richin ri barra lateral.
CHIRIJ RI TAQ CHAB’AL
| Chirij ri K'iche' | Chirij ri Q'eqchi' | Chirij ri Ixil | Chirij ri Mam | Chirij ri Akateko | Chirij ri Q'anjob'al | Chirij ri Chuj | Chirij ri Jalkaltek | Chirij ri Kaqchikel |
|---|
Ri ruchuq’a ri mundo digital nujeq k’iy b’anel richin rukolik y rutaluxik na’oj. Ri samaj richin ri rukolik y Digitalización richin ri Maya’ taq ch’ab’al, Niyatej chiwech roma ri Instituto MasterWord, man tiya’ q’ij chi xtik’is keri’ ri beyomel richin nikol ri Maya’ taq ch’ab’al kichin ri winaqi’ ri xkepe’ apo’. Re samaj re xa kichin jun molaj winaqi’ ri ch’ajch’oj yesamej ri xkinuk’ jun plataforma richin chi ri samajela’ y ri tijonela’ richin ri Maya’ taq ch’ab’al ri xkib’en jun choltzij tz’aqat richin xab’achike’ nikusan.
Niqaya’ ruq’ij y k’o rejqalen ri nima to’onik ri jujun chike ri yech’on ri Maya’ taq ch’ab’al ri k’o chupan re nuk’samaj re’. Toq nu taluj ri ru na’oj y retamab’al richin ri ch’ab’al re, reye’ nuto’ chi nukusaj ri k’atzinel taq tuxteq achiel ri tijonik, ri aq’omanik y ch’ojib’al, chuqa ru taluj ri jebel niwachin richin ri kich’ab’el y maya’ taq b’anob’al kikin ri winaqi’ chuwech ri ruwachulew. Ja re ri aplataforma ri awichinan y ri a ch’ab’al roma nik’oxoman chi jun ri ruwach’ulew. Oj k’o awik’in richin taya’ akux rik’in ri ch’ojinik y awetamab’al richin ri ch’ab’al kichin ri winaqi’. Ri samaj roma ri rukolik y Digitalización ri Maya’ taq ch’ab’al nujikib’a re qitzij re’. Qonojel niqakol ri Maya’ taq ch’ab’al chuqa niqaya’ ruq’ij y yoj nimak’ijun y niqataluj ri janila’ rejqalen y b’eyomal ri k’o chupan ri tinamit ri ek’o wi pe’.
Ri rub’anikil ri samaj
Ri samaj richin ri Digitalización y rukolik richin ri Maya’ taq ch’ab’al re xa jun ru tikirib’el richin ri Digitalización richin ri ch’ab’el ri xab’achike’ nikusan, b’anon koma ri samajela’ richin ri Maya’ taq ch’ab’al pa Guatemala y chuqa America del Norte y Central. Yojsamej kik’in samajela’ y tijonela’ richin Antropología, lingüística, estudios culturales y de área e informática richin niyax utzilej tijonik richin chukolik ri ch’ab’el y ri maya’ taq b’anob’al. Yojsamej chikitoik ri ech’on maya’ taq ch’ab’al ri nikirayij y nikijikib’a ri man nikom ta chupan ri q’ij re ri janila’ Maya’ taq ch’ab’al chukojol ri ch’aqa chik ch’ab’el ri k’o chupan ri tinamit Guatemala y ri ch’aqa chik ruwach’ulew ri ek’o nakaj. Niqanimaj chi ri ru k’ux richin jun maya’ taq b’anob’al k’o roma ri ch’ab’al y nuqab’ij chike konojel ri nikirayij ye to’on chukolik ri Maya’ taq ch’ab’al chuyaik ri rajowab’al y ri retamab’al richin ru k’ux ri maya’ taq b’anob’al.
Ri ruchuq’a ri mundo digital nujeq kiy b’anel y chukolik y chutaluxik ri etamab’al. Ri samaj richin rukolik ri Maya’ taq ch’ab’al, b’anon roma ri instituto MasterWord, tatunu’ awi chupan re samaj re’ chukolik re ru b’eyomal re Maya’ taq ch’ab’al kichin ri winaqi’ ri xkepe’ apo’.
Niqaya’ ruq’ij y k’o rejqalen ri nima’ to’onik ri jujun chike ri yech’on ri Maya’ taq ch’ab’al ri ko chupan re nuk’samaj re’. Toq nu taluj ri ru na’oj y retamab’al richin ri ch’ab’el re, reye’ nuto’ chi nukusaj ri k’atzinel taq tuxteq achiel ri tijonik, ri aq’omanik y ch’ojinik, chuqa ru taluj ri jebel niwachin richin ri kich’ab’al y ri maya’ taq b’anob’al kik’in ri winaqi’ chuwech ri ruwach’ulew.
Oj k’o awik’in richin taya’ akux rik’in ri ch’ojinik y awetamab’al richin ri ch’ab’al kichin ri winaqi’. Ri samaj roma ri rukolik y Digitalización ri Maya’ taq ch’ab’al nujikib’a re qitzij re’. Qonojel niqakol ri Maya’ taq ch’ab’al chuqa niqaya’ ruq’ij y yoj nimak’ijun y niqataluj ri janila’ rejqalen y b’eyomal ri k’o chupan ri tinamit ri ek’o wi pe’. Roj niqab’ij chi ri qarayib’al y ri qatzub’al xa ejunan chikonojel ri winaqi’ toq yojsamej ru jikib’axik chi konojel ri yech’on, ronojel ri taq ch’ab’el chi konojel tikoje junan ru b’anikil richin nich’on, richin nutijoj ri y nitzi’ban y ni ch’on pa ch’ab’al ri nurayij. Re nuk’samaj re, roj niqatz’et chi janila’ utz, chi yojsamej rik’in ronojel quchuq’a chukolik ruk’aslen richin ri ch’ab’al, Q’axinek pe wo’o k’al juna’ man xiax ta ru q’ij ri qach’ab’al y xbix chi man tikusex ta q’ij q’ij. Chupan ri ruq’ijul toq xepe’ ri europeos ri tinamit richin ri America kitijon kiq’ij chi man ti q’is ri kich’ab’al y ri kib’anob’al. Yojsamej chupan re nuk’samaj richin niqajikib’a chi man jun wineq chinamit o tinamit lingüística chi man tikitij poqonal roma ri kich’ab’al. Niqab’ij chi ri ch’ab’el ri maya’ taq banob’al man jun sipanik ta kichin ri winaqi ojer kan. Ri qachab’al re y ri maya’ taq b’anob’al k’a ye k’iy y yejalatej y nub’en tuxtaq richin oj k’o wave wakami roj ri oj k’uey b’ey richin tijonik y na’ojil.
Rayib’al
Re nuk’samaj re’ richin ru kolik y digitalización richin ri Maya’ taq ch’ab’al b’anon richin tikitz’eta’ chi k’atzinel chi janila’ nik’atzin chi niyax ri qatzinel taq tuxteq kichin ri yech’on maya’ taq ch’ab’el chupan ri q’ij re ek’o winaqi chila’ pa Estados Unidos man utz ta yetz’et. Re nuk’samaj re’ nub’en chi nikolotej ri maya’ taq ch’ab’el roma ri rukusaxik q’ij q’ij pa taq tijob’el y koma ri profesionales y nub’en nim nojib’al richin ri ch’ab’el re’ toq ri winaqi ri yech’on yesamaj chupan richin y chitiyax q’ij chike chi kesamej xab’akuchi chi junan tib’an chike ustape’ jalajoj kich’ab’al.
MasterWord y ri Instituto MasterWord kiya’on jun rukojol richin re choltzij re’ richin xab’achike nikusan, kichin ri samajela’ richin ri ch’ab’al jun rukojol richin nitalux na’ojil y niyatej jun rucholajen richin ri ch’ab’el ri nikusex chupan ri q’atb’el tzij y chupan aq’omab’äl jay. K’atzinel richin re nuk’ samaj re’ niqarayij chi ri winaqi ri yech’on ri maya’ taq ch’ab’al ye’ok uk’uey b’ey richin ri nuk’samaj re’ richin yekito’ ri jalajoj taq tinamit ri yech’on maya’ taq ch’ab’el richin yeto’on chukolik ri maya’ taq ch’ab’al koma ri winaqi ri yech’on ri maya’ taq ch’ab’al. Nikaqutuj chi keto’on ri winaqi’ yech’on ri ch’ab’al indigena, ri winaqi ri yech’on maya’ taq ch’ab’al ri k’ab’a kepe’ pa Estados Unidos, ri samajela’ richin ri ch’ab’al ri yesamej kik’in ri yech’on ri maya’ taq ch’ab’al y ri tijonela’ rik’in na’ojil práctico y nich’on utz ri maya’ taq ch’ab’al . Toq yesamej junan ri Estados Unidos y ri Guatemala, riqa nuk’samaj ruk’anb’en ri juwineq maya’ taq ch’ab’al ri k’o pa Guatemala ri xtub’en jun tz’aqet rucholajen ri ya’on q’ij roma y koma ri winaqi’ ri yech’on maya’ taq ch’ab’al. Loman niqab’en chi k’iy re nuk’samaj re, ri xtiqaya’ jun nim ru cholajen richin ri aq’omab’al tzij y ri q’atb’el tzij ri k’o wakami, chuqa niqaya’ apon jun nim rucholajen ri tzij ri xito’on jun nimalej alfabetización chikikojol ri winaqi ri ech’on ri maya’ ch’ab’el chupan ri tecnología ri finanzas ri tijonik y ri etz’anen.
Ri ruRayb’al ri nuk’ samaj
Nimirisaxik ri naojil richin ri maya’ taq ch’ab’al chuwech ri rwach’ulew
Re nuk’samaj re’ richin ru kolik Digitalización richin ri maya’ taq ch’ab’al nuya’ chire ri MasterWord y ri Instituto MasterWord jun nim kojlib’el richin ni to’on chupan ri samaj re’. Ri Naciones Unidas kib’anon pe jun molojri’il, Ri lajuj juna’ Internacional richin ri maya’ taq chab’al richin nikinimaq’ijuj ru kolik richin chi ri winaqi nikirayb’ej yech’on pa taq Maya’ ch’ab’al. Chuqa’ ri lajuj juna’ nito’on rik’in kiy ruwech samaj richin ni to’on chukolik y richin nub’en chi ri maya’ taq ch’ab’al y tiyax ruq’ij ri maya’ taq ch’abal chi jun ri ruwach’ulew toq nitz’et chi janila katz’inel ri maya’ taq banob’al. Nikatz’et apo chire qanuk’samaj xtito’on richin utz xtub’en ri maya’ taq banob’el richin ri maya’ taq chab’al y chuqa’ xtuya’ ruq’ij ri kinojib’al ri winaqi’. Kiy chike ri winaqi’ man ketaman ta chi janila’ winaqi’ yech’on ri maya’ taq ch’ab’al chupan re q’ij re’ ek’o winaqi’ chupan ri ruwach’ulew Centroamérica k’a pa rukisib’el norte richin ri ruwach’ulew occidental. K’ijub’a ninojij ri maya’ winaqi’ xa jun tinamit ri e sachineq. Re qanuk’samaj re’ xtub’an jun nim samaj richin ri nunimirisaj rikinaojil chupan ri tinamit ri e k’es chupan ri q’ij re’ richin ri maya’ taq ch’ab’al. Ri winaqi’ richin Coban ri Guatemala y ri Houston Texas, Ri retal k’aslem kichin ri maya’ winaqi’ xtik’oje’ wi xtikikusaj ri kich’ab’al. Toq nichol ri retal k’aslem, xtiqab’en chi ri maya’ taq ch’ab’el xab’achike xtikusan chupan ri tecnología ri finanzas ri tijonik, aq’omanik y ch’aqa chik.
Ruyaik naojil y to’onik
Richin chi nib’anatej jun qitzij to’onik MasterWord y ri instituto MasterWord xkejel-apon kik’in ri kachib’ilal y ri tijonela’ richin ri maya’ taq ch’ab’al y ri nimaq taq tijob’al ri k’o jun kihistoria y yesamej chukolik ri maya’ taq ch’ab’al y ch’aqa chik naojil ri yekimol ri tinamit ri yech’on maya’ taq ch’ab’al pa Estados Unidos y Guatemala. Qab’anon re choltzij re’ richin xabachike nikusan y man k’ayew ta richin nikusex richin chi kiy winaqi e tikirel yeok chupan. Kachib’ilan ki kik’in nimalej taq molaj taq winaqi chuqa nimaq taq tijob’al, k’o kiy winaqi ri yech’on maya’ taq cha’b’al pa Estados Unidos ri etikirel yeto’on rik’in ri kinojib’al y ri kisamaj richin rutoik ri nuk’samaj re’. K’o chi ri qichib’il nikikut chi k’o ki rayib’al chupan re nuk’samaj re’ y ri katzub’al y ri winaqi’ ri nikirayij yeto’on. Re nuk’ samaj re’ xchapatej yan, po ka k’o na kiy ri manjani’ nib’an richin chi re qanuk’samaj, k’o b’anel chi nikikusaj ri nikirayij yeto’on ri xtikib’en chi xtik’iy junan rik’in ri Instituto MasterWord.
Rutunik ri maya’ taq banob’al y kitoik ri tinamit ri yech’on maya’ taq ch’ab’al pa Estados Unidos
Chupan ri q’ij re janila’ yek’atzin k’iy tijonela’ richin ri maya’ taq ch’ab’al pa Estados Unidos ri e tikirel nikiya’ ri kisamaj chupan ri maya’ taq ch’ab’al. Reye’ janila’ nitz’etetej chuwech ri q’atb’el tzij ri aq’omanik, akuchi ri yeyo’on ri samaj b’inaqil man yetikir ta nikil ri k’atzinel richin yesamej pa ru b’eyal. Re qanuk’samaj re’ nuya’ q’ij richin chi ri yech’on maya’ taq ch’ab’al ri k’ab’a ketoqa’ wawe pa Estados Unidos y e tikirel nikiya’ ri tuxteq ri k’atzinel chike. Ri instituo MasterWord xtipa’e pa ruwi re samaj re chuwech ronojel samaj y xtik’atzin richin xkeruto’ ri yech’on ri maya’ taq cha’ab’al ri k’ab’a ketoqa’ toq xketzijon kik’in ri tijonela’ richin: ruch’ojib’al aq’omanik, ri xnaqil kijolon ru ch’ojib’al richin tijonik y chuwech ri q’atb’el tzij. Ri instituto MasterWord y ri nuk’ samaj re richin ru kolik y maya’ taq ch’ab’al xtikinuk’ ri b’ey chikitoik re taq tinamit re toq yetajin y ek’o chupan ri k’ak’ak k’aslen chupan ri Estados Unidos. K’iy chike ri winaqi’ ri yech’on maya’ taq ch’ab’al man jun bey kik’ulun ri k’atzinel chike ri k’o wakami pa Estados Unidos y man ketaman ta ri kich’ojib’al. Chuqa rije man niya xta q’ij chike chi ye’ok chupan y nikikusaj kik’ux chire ronojel ri k’o chupan ri nimalej ruwach’ulew re’. Toq yetijox utz ri tijonela’ richin ri maya’ taq ch’ab’al choltzij rik’in ri jun utz choltzij, Re nuk’samaj re’ y ri ru choltzij xtunimirisaj ri utz rub’anik richin ri k’atzinel chi nikki’ul ri kab’a ketoqaqa’. Ni qab’ij rik’in b’is k’uxlal chi ri aq’omab’al jay ri chojib’al chuwech ri q’atb’el tzij, ri winaqi ri yech’on maya’ taq ch’ab’al jutaqil niyax chike jun q’asise’y tzij richin español pa Inglés, toq manja ta ri ri qitzij kich’ab’al. Re nikulwachitej roma k’iy ru b’anikil, chuqa’ rije man ketaman ta ronojel taq ch’ab’al kichin ri ch’aqa chik ruwach’ulew ri yech’on pa Español ri yalan k’atzinel yeajowex k’iy taq tijonela’ linguisticos ri etikirel yech’on richin yetikir yeto’on. Niqarayij niqajel re ru b’eyal re’ rik’in ri choltzij y ri ch’aqa chik samajib’al, richin kitoik ri tinamit, y chuqa’ kitoik konojel winaqi’ ri yech’on maya’ taq ch’ab’al.
Ri taq Rayb’al richin ri xtub’an apo’
Runimirisaxik re nuk’samaj re’ pa juwineq maya’ taq ch’ab’al Guatemaltecas jalajoj taq tuxteq. Xtupo’ ri’ richin xtok rub’eyal richin xtib’an taq samajib’al ri xtitikir xtuq’asisaj taq wuj pa maya’ taq ch’ab’al y xtikuaex ri tijonik pa maya’ taq ch’ab’al chupan ri tinamit mayas. Ri taq nikonik nuk’ut chi jun akual/winaq man tikirel ta nretamaj jun k’ak’ak’ etamanik y jun k’ak’ak’ ch’ab’al pa jumurua’ y ri UNESCO nub’ij chi ri 40% ri winaqi chi jun ri ruwach’ulew man nikil ta ri tijonik pa kich’ab’al, niqajo’ niqajel reye’ richin ri maya’ tinamit y chi tiyax chike ri tijonik y keri ri maya’ taq tinamit xkenimaqur. Tatzu’ ri ru taluxik ri Creole Solutions blog post
Nilitej rub’eyal richin nikusex ri tecnologia ri k’o wakami richin nib’an chi ri yech’on maya’ taq ch’ab’al etikirel nikikusaj digitalmente, richin niyax q’ij chike konojel richin ri tijonik, ri financieras, y ch’aqa chik b’anel ri k’o kichin ri yech’on ri nimaq taq ch’ab’al. Xtok jun tzijonik ri xtinimer richin nikusex koma’ ri yech’on ch’aqa chik taq ch’ab’al ri e mestan kan o taq ch’ab’al ri man ek’o ta digitalmente chupan ri q’ij re. Ninb’an jun ruxaq wuj richin ri economia digital kichin 3 mil millones winaqi chi jun ri ruwach’ulew man nikib’an ta. K’o acceso richin internet chupan ri juna’ 2022 y nitz’et chi ri 80% ri k’o pa internet xaxe jun chikin ri lajuj taq ch’ab’al: Inglés, Chino, Español, Japonés, Árabe, Portugués, Alemán, Francés, Ruso, y Coreano.
ACHIKE B’ANEL YATOK
Chupan ri q’ij re’ e k’o qik’in to’onela´ richin: K'iche', Q'eqchi', Kaqchikel, Q'anjob'al, Chuj, Mam, Akateko, Tz'otz'il y Tzeltal. Yeqakanoj to’onela’ ri yech’on maya’ taq cha’bal y ri ch’aqa chik maya’ taq ch’ab’al richin ri ruwach’ulew Guatemala y ri Mexico ri xkepa’e chuwech richin ri jalajoj taq ch’ab’al. Tataqa ri wuj ri k’o pa xulan wi narayij yatok to’onel richin ri ach’ab’al: