ja re ri tzij nukusaj jun q'atöy tzij kichin aj juk'an chïk tinamït pa ri nab'ey rak'axik jun winäq sujün chi nukanuj jun to'ik pa Jotöl.
solonïk pa ruwi' ch'ojib'äl
Man chapon ta NAB'EY TZIJ ütz ipetik chupan ri q'atb'äl tzij kichin aj juk'an chïk tinamït pa Jotöl. Ïn q'atöy tzij kichin aj juk'an chïk tinamït____. Ninya' rutzijol achike roma ri rub'eyal chojmilal re' i ri taq ch'ojib'al. Stape yich'o' pa q'anchi', ri yakon silo'achib'äl re' q'asan pa (kaxlan tzij) (mandarin) (criollo) ri winäq nirak'axaj pa ruch'ab'äl re qulil re'.Chuq'. Chuqa k'o taq tz'ib' chuxe' pa kaxlan (mandarin) (criollo) nitz'etetaq pa ri silo'achib'äl töq najin yitzijon. Chrij rutzijol ri taq ch'ojib'äl re', jun q'atöy tzij kichin aj juk'an chïk tinamït xtich'o' awik'in pa ruwi' ri ak'ayewal.
Achike nukanuj ri b'eyal re'
Rat, k'o ta chi xak'ül jun rub'ixik richin yak'oje' wawe ruma ri ak'ayewal. ri rub'ixik chi at k'o wawe, nuya' rutzijol ri taq na'oj achike roma ri champomal pa Jotöl nujojij chi rat k'o chi yatelesäx el pa Jotöl. tak'utu' chwäch ri elesab'äl achib'äl jun retal ri NTA, rere' nub'ij. wi nanojij chi man ak'ulun ta jun rachib'al wuj, tab'ij apo chire ri q'atöy tzij töq nch'o' chawe wakamïn. chupan ri wuj richin k'ulb'anik nub'ij, ri champomal pa Jotöl nuya' retal chi rat xaq'ol ri chojmilal richin ri aj juk'an chïk tinamït chupan ri pa Jotöl i k'o chi yatelesäx el. Jun q'atöy tzij kichin aj juk'an chïk tinamït xtub'ij chi ja o manäq. wi ri q'atöy tzij kichin aj juk'an chïk tinamït nutzu' chi qitzij, rija xtub'ij wi jamal yak'oje' pa Jotöl. SOLONÏK PA RUWI' RI CH'OJIB'ÄL. Wakamïn xtinq'alajij chawe ri ach'ojib'al chupan re b'eyal re'. • Ray yatikïr nakusaj jun xa b'a achike q'atöy tzij chi niqa chawäch, rere mjun rajil richin ri champomal. • Jamal nawïl to'ïk man ntojön ta. wi ri to'ïk re e jamal chupan re k'ojlib'äl re', niqaya' chawe jun rucholajem b'i'aj achike yetikïr yatkito'. • Chuqa, wi man nawajo' ta jun q'atöy tzij, yatikïr nato' awi' ayon. • Richin nato' awi', tikirïl nak'üt taq retal wuj( achib'äl, ruchi' taluwuj, taqotz'ib' kichin ach'alal ri'ïl) Jantape taya' ju rachib'al chire ri champomal y nayäk jun rachib'äl ri wuj awichin. • wi jun wuj man k'o ta pa q'anchi', k'o chi niq'asäx pa q'anchi' i nijach rik'in taq ri na'oj re': rub'i' ri aj q'asan tzij, chi nikowin nuq'asaj ri ch'ab'äl richin ri wuj pa q'anchi', i tz'aqät ri q'asaxïk, tz'aqät ronojel i tz'aqät nch'o'. • Xtak'ül jun rachib'äl wuj richin xa b'a achike na retal chi ri champomal nusüj, i yatikïr nab'ab'a' awi' wi man ruk'amön ta chawe. • Tikiril yach'o' pa ruwi' ri ak'ayewal. • Tikiril ye'awoyoj winaqi' chi yech'o' pa awi'. • Tikiril yab'anela' k'utunïk kik'in xa b'a achike ri winaqi' e rukanön ri champomal. • Töq ntz'ukutaj rak'axik ri ak'ayewal, jun q'atöy tzij richin ri inmigración xtuk'utuj chawe achike tinamït nawajo' yatzolin wi, wi ri chojimilal nuya' retal chi yatelesäx pe. Mani nanojij chupan chririj ri k'utunïk re' chi q'atöy tzij rub'in yan chi yatelesäx pe. • Töq nik'is ri rak'axik ri ak'ayewal, jun q'atöy tzij richin inmigración xtub'ij chi yatelesäx pe pa Jotöl, wi re xtib'anataj xkatkitaq pa ri tinamït akuchi xab'ij chi nawajo' yatzolïx, o ri nub'ij ri chojmilal. • Wi man nuk'äm ta chawe rutaqonem ri q'atöy tzij richin inmigración, yatikïr nak'waj ri ak'ayewal chwäch jun nimaq'atb'äl tzij, wi nawajo' naqasaj ri na'oj, k'o chi nab'än pa tz'ib'atal, pa juwinäq lajuj q'ij (30) chrij töq ri q'atöq tzij xuk'is tzij pa ruwi'. wi man natatäq rub'ixik chupan ri juwinäq lajuj q'ij, chi nawajo' nach'ojij ri rutaqön ri q'atöy tzij, to ri tzij richin ri q'atöy tzij xtik'oje' kan achi'el xub'ij.
Ri taqontzij pa ri q'atb'äl tzij
Rat k'o ka'i' ataqontzij pa ri q'atb'äl tzij töq k'o jun ataqön chi majani nik'is. Xtitzijoj chawe chi jujun. rujalik ak'ojlib'al. wi xab'ek'ase' juk'an chïk. wi najal awochoch k'o chi naya' rub'ixik pa ri taq wo'o' q'ij chire ri q'atb'äl tzijpa tz'ib'atal akuchi at k'o wi. Rere' janila k'atzinel ruma ronojel rub'ixik nuya' ri q'atb'äl tzij xtapon pa taqotz'ib', wi man k'o ta ri retal awochoch qik'in tikiril nasäch ri q'ij richin nikitzu' ri ak'ayewal. Chupan ri q'atb'äl tzij k'o jun wuj xär rub'onil rub'ini'an k'utuwuj E-33. [tak'utu' chwäch ri elesab'äl achib'äl jun wuj majun ruwäch] Takusaj ri k'utuwuj re' richin naya' rutzijol chire ri q'atb'äl tzij akuchi k'o wi ri k'ak'a retal awochoch. wi xajal yan ri awochoch tanojisaj ka'i' rachib'al wuj, jun richin ri q'atb'äl tzij i jun chïk richin ri chapomal. wi najal yan ri awochoch, tak'waj ka'i' rachib'al wuj wakamïn. Tinataj chawe chi k'o chi natäq jun richin rachib'al wuj chire ri q'atb'äl tzij y jun chïk ri molaj ruchajinel ri champomal. k'ulb'anïk apo richin yatak'axax. wi man yatapon ri q'ij ya'on kan chawäch, tikirïl nikitaq tzij chi yatelesäx pe ruma man xak'oje' ta. k'a ri man xkatikïr ta nak'ül jujun taq to'ik pa lajuj juna', achi'el pa ri jalajoj to'ik achi'el re': Xtikib'ij chi man yatelesäx ta pe, nikiqasaj jub'a' ralal ri ak'ayewal, retal yatel pe ayonil. yatikïr naya' pa tz'aqat chi majun chïk awäch ke la, po rere töq nib'ataj jun itzel chi k'atzinel chi man k'o ta chïk. Achi'el ruma jun poqön yab'il, ruk'ulaj, rutata' o ralk'wal, poqön ri ruyab'il o xkäm; rat rik'in ak'ulaj, atata', o awalk'wal kik'ulun poqön, k'o chi poqön wi manäq man kan ta niya'öx kiq'ij. wi man yak'oje' ta chupan ri q'ij töq xatoyöx ruma man aya'ön ta retal ri taqotz'ib' tz'aqät i man nak'ül ta ri peyonïk richin namöl awi', ri man xak'oje' ta man xtikiya' ta pa kwenta.
¨Peyonïk y retal ch'akulaj
Jun q'atöy tzij kichin aj juk'an chïk tinamït yeruya' retal q'ij richin yatikïr nab'än ri peyonïk, ketal wuj chwäch ri q'atb'äl tzij. wi man nikiya' ta pa rub'eyal chupan ri taq q'ij ya'on ruma ri q'atöy tzij, ri taq kipeyonïk yemestäx i ri q'atöy tzij tikiril man nuya' ta q'ij chike ri kipeyonik. Chuqa , wi nik'utüx chre chi tujacha' jujun taq retal ch'akulaj chi nik'atzin chupan ri ruk'ayewal, wi man nutzu' ta rejqalem ri taq q'ij i ri runa'oj ruya'on ri q'atöy tzij, tikiril nub'än chi man nok ta ri kipeyonik.
Peyonïk richin yak'oje' pa Jotöl rik'in tz'ukün tzij
Rik'in jub'a' nawajo' nak'utuj utzil chi nawachqonej awi' pa jotöl. chwäch nab'än ri peyonïk k'o chi nawetamaj achike nib'anataj awik'in wi nak'utuj chi nawachqonej awi' po nakusaj ri tz'ukün tzij. wi nub'än rere' stape retaman chi man qitzij ta, xtikiq'il chwäch pa ronojel ruk'aslem xtuk'ül utzil rik'in ri q'atb'al na'oj ri migración chuqa ri rulewal k'aslem. Jun peyonïk richin nawachqonej awi' pa tz'ukün tzij rere' e ruk'wan jujun na'oj o tzolin tzij molön. Ri man niya'öx ta q'ij chire ri rupeyonik man retal chi ri peyonïk ruk'wan molön tzij. ELANÏK PA YONIL Chuqa tikiril nuk'utuj chi nel pe ruyon. Ri elanïk pa yonil nuya q'ij chire jampe nirajo' rija chi nuya' kan ri pa Jotöl, i man niroyob'ej ta jun taqon tzij richin jun q'atöy tzij. wi man k'o ta jun retal elasaxïk richin, nitikir nitzolin chïk pa Jotöl. Ri elanik pa yonil jun utziläj rub'eyal i ko chi niya'öx q'ij chire ruma ri q'atb'äl tzij. k'o ka'i' rub'eyal ri elanïk pa yonil. chwäch ri nik'is tzij pa ruwi'. rere' k'o chi nib'anataj chwäch chi ri q'atb'äl tzij ruya'on yan jun q'ij richi nirak'axaj ri winä o k'o yan jun na'oj chi man nelesäx ta pe. Chuqa man jun ta aj juk'an chïk chi napon pa tinamït. k'o chi nretamaj chi tikiril nelesäx pe pa Jotöl, nirelesaj ronojel ri taq peyonïk, ri ch'ojinïk chirij rutzij ri q'atöy tzij. Nitikir nuk'utuj chi nel pe ruyon, chrij ri k'ison tzij chupan xa b'a achike ramaj richin ri rutz'etik ri ruk'ayewal, man k'atzinel ta chi nub'än ronojel ri xqatzijoj yan, xaxe k'o chi nik'oje pa ri pa Jotöl rik'in jub'a' jun juna' chupan ri ramaj toq xkya' rutzijol chire chi k'o jun k'ulb'anik pa q'atb'äl tzij. Chuqa k'o chi nuk'üt jun retal utziläj na'oj pa taq ri wo'o' juna' yan. Richin ri ka'i' rub'eyal, man k'atzinel ta chi xiya'öx rumak koma ta ch'a'oj kik'in kinimilen, i man jamal chi nelesäx pe ruma ri chajinïk. Chuqa k'o chi nutoj ri rub'iyajem richin ntzolin, i nuk'üt jun wujil tz'aqat chi kiwäch ri molaj chajinela', wi ruk'ulun yan jun to'ij ruma rutzij jun ojer q'atöy tzij, rik'in jub'a' man xtuk'ül ta ri utzil re' jun b'ey chïk.
Chajin tzij pa ruwi' rukamulunik okem
Wi xelesäx pe i nitzolin jun b'ey chïk pa Jotöl i man k'o ta jun tz'aqat ruwujil, rik'in jub'a' niya'öx rumak ruma jun ch'a'oj pa Jotöl, wi nitz'etetaj chi k'o rumak ruma xok jun b'ey chïk chuxe' ya, rik'in jub'a' xtiya'öx jun nim mak chire, chuqa taq tojik mak, chuqa juwinäq juna' pa che' pa Jotöl.
tzolinïk kichin ruwa' kiq'ij ri aj juk'an chïk winaqi' e k'o pa jun tinamït.